Zapalenie śluzówki nosa u dziecka – jak je rozpoznać?

Zatkanie nosa u osoby dorosłej powoduje automatyczne wciąganie powietrza przez jamę ustną. Ma to swoje konsekwencje, ponieważ to w jamie nosowej powietrze jest oczyszczane, ogrzewane i nawilżane. Omijając tą naturalną drogę, narażamy się na większe ryzyko wniknięcia drobnoustrojów. Noworodki i kilkumiesięczne niemowlęta zdolne są do oddychania jedynie przez nos. Oznacza to, że jego zatkanie stanowi dla nich bardzo poważne niebezpieczeństwo. Może stać się przyczyną duszności, a także zaburzeń ssania i w efekcie prowadzić do niedożywienia. Z wiekiem dzieci uczą jak „zastępować nos” w przypadku jego chwilowej niedrożności. Poniższy artykuł wyjaśnia i odpowiada na pytania: jak powstaje katar? A także, jakie inne dolegliwości towarzyszą mu najczęściej oraz jak sobie z nim radzić w warunkach domowych.

Zapalenie śluzówki nosa, czyli skąd ten katar?

Wśród przyczyn blokady nosa możemy wyróżnić:

• zapalne - infekcje, alergie lub niealergiczny (naczynioruchowy) nieżyt nosa
• niezapalne - skrzywienie przegrody nosa, zarośnięcie nozdrzy tylnych, przerost małżowin nosowych, polipy nosa, przerost migdałka gardłowego, choroby naczyniowe (między innymi ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń –dawniej nazywana ziarniniakiem Wegenera), toczeń układowy, procesy patologiczne podstawy czaszki, ciało obce
• nowotworowe

Przyczyny zapalne związane są z napływem do błony śluzowej nosa różnorodnych komórek układu odpornościowego, a dokładniej podtypów białych krwinek takich jak eozynofile, neutrofile, limfocyty i mastocyty, które następnie uwalniają duże ilości cytokin (białek o właściwościach przekazywania sygnałów). Te mediatory zapalenia tj. cytokiny oddziałują na naczynia krwionośne nosa oraz komórki i gruczoły wydzielnicze znajdujące się w błonie śluzowej jamy nosowej powodując poszerzenie naczyń i zwiększenie ich przepuszczalności, a także pobudzenie czynności wydzielniczej. Tym samym pojawia się obrzęk błony śluzowej nosa, który wraz ze zwiększoną ilością wydzieliny prowadzi do niedrożności nosa – jamy kostnej nie mogącej zwiększyć swojej objętości.

Można więc przyjąć, że niemal każde zapalenie błony śluzowej nosa prowadzi do kataru – jednej z najpowszechniejszych dolegliwości wieku dziecięcego. Wśród czynników infekcyjnych zdecydowany prym wiodą wirusy. Najczęściej są to: rynowirusy, adenowirusy, wirusy RS, paragrypy i koronawirusy. Te same, które wywołują chorobę przeziębieniową (katar jest jednym z jej objawów). Typowo katar pojawia się w okresie jesienno - zimowym co ma najprawdopodobniej związek z oddziaływaniem zimna na śluzówkę nosa i upośledzeniem jej mechanizmów obronnych chroniących przed wnikaniem drobnoustrojów. Dzieci chorują zdecydowanie częściej niż dorośli (nawet 2-3 razy częściej), bowiem ich niedojrzały układ odpornościowy dopiero uczy się jak walczyć z patogenami, które spotyka po raz pierwszy. Przyjmuje się, że układ odpornościowy dziecka rozwija się do 10 r.ż.

Statystycznie dorośli zapadają na przeziębienie średnio 2-4 razy w roku, u osób w podeszłym wieku choroba jest rzadsza. Występuje średnio 0,5-1 w roku.

Zapalenie błony śluzowej nosa – objawy

Do najczęstszych objawów towarzyszących zapaleniu śluzówki nosa zalicza się:

• kichanie, świąd w nosie

• kaszel

• zatkany nos

• ból głowy i zatok

• uczucie zatkanych uszu, niedosłuch i opóźniony rozwój mowy (gdy problem jest długotrwały

• upośledzony węch

• podwyższona temperatura ciała, gorączka lub stan podgorączkowy

• oddychanie przez usta

• problemy z przyjmowaniem posiłków, trudność w oddychaniu podczas jedzenia oraz upośledzone odczuwanie smaków

• chrapanie

• zaburzenia snu i związana z tym drażliwość

• duszność

• przekrwienie oczu

U zdrowych osób gruczoły zawarte w błonie śluzowej nosa produkują wydzielinę śluzową, która zawiera w swoim składzie substancje neutralizujące drobnoustroje, głównie poprzez unieruchomienie. Następnie rzęski nabłonka przesuwają je w stronę części nosowej gardła. Śluz w gardle środkowym jest połykany lub wykrztuszany. Czynniki, które zmniejszają częstotliwość ruchu rzęsek, zwiększają niekontrolowanie wytwarzanie śluzu lub zwiększają jego lepkość, wpływają na zmniejszenie efektywności oczyszczania śluzowo-rzęskowego.

Leczenie kataru u dzieci

Katar towarzyszący przeziębieniu leczy się objawowo. Oznacza to, że możemy zmniejszyć dyskomfort dziecka, ale na całkowite wyleczenie potrzeba czasu; zwykle choroba ustępuje samoistnie do 7-10 dni. W każdym przypadku zaleca się toaletę nosa, starsze dzieci powinny wydmuchiwać nos jak najczęściej, młodszym dzieciom należy usuwać wydzielinę za pomocą specjalnych gruszek lub elektrycznych czy zakładanych na odkurzacz aspiratorów. Dodatkowo pomocne są:

• nawilżanie powietrza: zapobiega wysychaniu błony śluzowej nosa i zalegającej w nim wydzieliny
• przyjmowanie dużej ilości płynów, co sprzyja nawodnieniu śluzówek i rozrzedzeniu kataru
• zakrapianie do nosa soli fizjologicznej lub morskiej- można stosować nawet kilka razy dziennie, niezależnie od wieku. Upłynnia wydzielinę, którą następnie łatwiej wydmuchać/odessać lub połknąć- to również naturalna droga eliminacji kataru
• nebulizacje z soli fizjologicznej- można stosować nawet u noworodków, działają podobnie jak sól zakrapiana do nosa
• preparaty obkurczające naczynia w błonie śluzowej nosa – np. oksymetazolina, ksylometazolina, fenylefryna. Stosowane miejscowo na śluzówkę nosa powodują skurcz naczyń krwionośnych, zahamowanie nadmiernego wydzielania i zmniejszenie obrzęku zmienionej zapalnie błony śluzowej, co umożliwia choremu swobodne oddychanie przez nos. Zmniejszenie przekrwienia błony śluzowej nosa prowadzi do otwarcia i rozszerzenia ujścia zatok przynosowych. Ułatwia to odprowadzenie z nich wydzieliny (gdy nieżytowi nosa towarzyszy zapalenie zatok). Większość tego typu preparatów dostępna jest dla starszych dzieci, zwykle > 6 lub 12 r.ż. Niektóre jednak można aplikować już powyżej 1 r.ż. Nie należy używać ich dłużej niż 3-5 dni. Warto również zwrócić uwagę na konsystencję preparatu - żelowa formuła zmniejsza ryzyko spływania do gardła lub szybkiego wyciekania z nosa.

Jeśli pomimo leczenia kataru dostępnymi w domu sposobami, objawy nie ustępują w ciągu 7-10 dni lub się nasilają się, po 5 dniach powinniśmy udać się z dzieckiem do lekarza. Również gdy nieżytowi nosa towarzyszą inne niepokojące dolegliwości takie jak np. duszność, zasinienie ust, utrata apetytu, przekrwienie oczu czy gorączka - nie należy zwlekać z wizytą. Im mniejsze dziecko tym bardziej powinniśmy być uważni na pojawianie się jakichkolwiek nowych objawów.

W przypadku stałego utrzymywania się dolegliwości lub ich częstego zaostrzania z brakiem okresów całkowitych remisji należy pomyśleć o przewlekłym nieżycie nosa (i zatok – aktualnie rozpatruje się je wspólnie z uwagi na ciągłość bony śluzowej i szybkie szerzenie się choroby).

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych to trudna diagnostycznie jednostka chorobowa, którą rozpoznaje się u dzieci, gdy przez ponad 12 tygodni utrzymuje się blokada nosa lub przedni/tylni (czyli spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła) wyciek z nosa w połączeniu z bólem twarzy lub kaszlem z dodatkowo obserwowanymi zmianami w badaniu endoskopowym lub istotnymi nieprawidłowościami w tomografii komputerowej.

Powiązane artykuły:

Wpływ higieny nosa na odporność organizmu >>
Jak złagodzić podrażnienia nosa w czasie kataru? >>
Zapalenie zatok u dzieci - jak je rozpoznać? >>