Zapalenie zatok u dzieci - jak je rozpoznać?

Zapalenie zatok u dziecka jest jedną z najczęstszych chorób dla tej grupy wiekowej. Związane jest zazwyczaj z infekcją górnych dróg oddechowych, czyli przeziębieniem i wywołuje nieprzyjemne dolegliwości. Czy zatkany nos i ból głowy u naszych pociech powinny nas martwić? Kiedy ulgę przyniosą domowe metody, a kiedy konieczna będzie konsultacja lekarska?

Zapalenie zatok u dzieci – przyczyny

Zatoki przynosowe to parzyste jamy, wypełnione powietrzem oraz wyścielone błoną śluzową, znajdujące się w przedniej części twarzoczaszki. Ich rozwój przebiega nierównomiernie¹. Zatoki sitowe i szczękowe zaczynają tworzyć się już w życiu płodowym. Najwcześniej, bo w okresie noworodkowym, cechy dojrzałości wykazują zatoki sitowe, następnie wraz ze wzrostem zębów stałych - zatoki szczękowe. Zatoki czołowe i klinowe upowietrzniają się w okresie szkolnym i rozwijają aż do zakończenia okresu dojrzewania

Zatoki łączą się z jamą nosową, uchodząc do przewodów nosowych. Drożne kompleksy ujściowo-przewodowe zapewniają wentylację powietrza oraz pozwalają na odpływ produkowanej wydzieliny. Chore zatoki u dziecka tracą tę możliwość, ponieważ obrzęknięta błona śluzowa zamyka drogę odpływu. Dochodzi wówczas do gromadzenia wydzieliny, a to daje nieprzyjemne objawy.

Zmiany zapalne zatok często przebiegają w tym samym czasie, co zmiany zapalne błony śluzowej nosa - stąd coraz częściej określane są wspólną nazwą zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (rhinosinusitis)². Infekcja szerzy się wzdłuż śluzówki i przenosi przez kompleks ujściowo-przewodowy. Zapalenie zatok może mieć przyczynę wirusową, bakteryjną, grzybiczą lub alergiczną. Najczęstszym patogenem są wirusy, głównie rinowirusy, koronawirusy i wirusy grypy. Z kolei alergia, uraz czy zanieczyszczenie środowiska to czynniki sprzyjające rozwojowi zapalenia zatok³. Do zakażeń bakteryjnych dochodzi zazwyczaj po nadkażeniu infekcji wirusowej, a zakażenia grzybicze dotyczą głównie pacjentów z obniżoną odpornością, np. z chorobami krwi, czy po przeszczepach narządów. Przyczyną zapalenia zatok może też być źle leczona lub nierozpoznana alergia, podrażnienia przez czynniki fizyczne, takie jak dym tytoniowy albo przeniesienie stanu zapalnego z korzenia zębowego lub ucha. Wady anatomiczne okolicy nosa, jak np. krzywa przegroda nosowa, również zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia tego schorzenia.

Objawy zapalenia zatok u dziecka

Typowe objawy podczas zapalenia zatok u dziecka to dotkliwy ból głowy w okolicy nasady nosa, oczodołów, czoła, szczęk i policzków (w zależności od tego, której zatoki dotyczy choroba). Może im towarzyszyć zapalenie gardła i nieżyt nosa. Nadmiar wydzieliny powodujący niedrożność i zaburzenia węchu, może spływać również po tylnej ścianie gardła, wywołując kaszel⁴. Zazwyczaj zapaleniu zatok towarzyszy pogorszenie samopoczucia, uczucie rozbicia, dreszcze, a w przypadku zakażeń bakteryjnych także gorączka, sięgająca nawet powyżej 39 stopni Celsjusza.

Stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok przynosowych dzielimy ze względu na czas trwania na ostry - trwający mniej niż 12 tygodni i przewlekły - powyżej 12 tygodni. Jeśli stan zapalny ustąpi w ciągu 7 dni oraz towarzyszą mu objawy przeziębienia, podejrzewamy etiologię wirusową, jeśli natomiast objawy nasilają się po 5. dniu lub trwają powyżej 10 dni zaliczamy go do grupy zakażeń niewirusowych. Wśród zakażeń przewlekłych wyróżniamy stan zapalny z polipami nosa oraz bez polipów.

Zapalenie zatok – jak łagodzić objawy?

Zatkane zatoki u dziecka najczęściej występują razem z przeziębieniem, dlatego początkowo zalecane jest stosowanie ogólnodostępnych preparatów, łagodzących objawy infekcji. Oprócz środków działających przeciwgorączkowo i przeciwbólowo oraz odpowiedniego nawodnienia dziecka używać można substancji obkurczających błonę śluzową nosa i zatok. Zaliczamy do nich ksylometazolinę lub oksymetazolinę, które łagodzą objawy zapalenia zatok i dostępne są w postaci kropli lub żelu dla dzieci już po (odpowiednio) ukończeniu 3. roku życia lub 1. roku życia. Ich działanie polega na zwężeniu naczyń krwionośnych, zmniejszeniu obrzęku błony śluzowej nosa i zahamowaniu nadmiernej produkcji wydzieliny. Do uśmierzania objawów skuteczne są też codzienne inhalacje z soli fizjologicznej, które nawilżają i pomagają w oczyszczaniu zatok i jamy nosowej. Można również stosować płukanie zatok solą fizjologiczną lub wodą morską oraz ciepłe okłady na bolące okolice.

Warto zadbać też, aby wdychane przez dziecko powietrze było nawilżone i oczyszczone. Nie wolno bagatelizować zapalenia zatok, ponieważ oprócz nieprzyjemnych objawów może dawać poważne powikłania. Jeśli dolegliwości utrzymują się dłużej niż 5 dni i nie obserwuje się tendencji do poprawy, konieczna jest ocena lekarska.

Powiązane artykuły:

Czy dzieci chorują na zapalenie zatok przynosowych? >>
Kiedy należy się zgłosić do lekarza z katarem? >>
Jak odróżnić zapalenie zatok od zwykłego kataru? >>

Bibliografia

1 Mariola Zagor, Zapalenie zatok przynosowych, [w:] https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-nosa-i-zatok/179617,zapalenie-zatok-przynosowych , Dostępny od: 22.01.2018.
2 Tomasz Kręcicki, Andrzej M. Fal, Rhinosinusitis (zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych), [w:] https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1090,rhinosinusitis-zapalenie-blony-sluzowej-nosa-i-zatok-przynosowych , Dostępny od: 27.05.2010.
3 Anna Wachnicka-Bąk, Agnieszka Lipińska-Opałka, Agata Będzichowska, Bolesław Kalicki, Anna Jung, Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych, [w:] http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-b85bf314-5375-475f-8d5b-38ee6cdb1c0f , Dostępny od: 1.10.2014.
4 Bożena Skotnicka, Ostre i przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych u dzieci, [w:] https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/75983,ostre-i-przewlekle-zapalenie-blony-sluzowej-nosa-i-zatok-przynosowych-u-dzieci , Dostępny od: 10.11.2016.